TÁ AN LEATHANACH SEO AR FÁIL FOSTA I: nGAEILGE

Iompar Foirsteanach

1. Ná leag lámh ar éinne.
2. Ná bí ag caint i mBéarla le daltaí eile in am ar bith.
3. Ná bí ag cúlchaint faoin scoil nó faoi mhúinteoir ar bith.
4. Is féidir leat daoine a chur ar a suaimhneas trí bheith ag labhairt leo agus gan a bheith ag tabhairt croí isteach dóibh.
5. Ná téigh thar fóir le scéalta.
6. Bí cúramach faoi nithe a bhaineann le reiligiúin nó ciníochas.
7. Beidh an-éagsúlacht sa chéad bhliain ó thaobh aoise de agus ó thaobh aibíochta de.
8. Na bí ag caitheamh anuas ar dhaltaí.
9. Ná déan dearmad go bhfuil daltaí na chéad bhliana iontach óg go fóill.
10. Ná húsáid drochtheanga nó aon mhagadh atá gairsiúil.
11. Ná cáin aon daltaí.
12. Ná bíodh caidreamh mífheilúnach agat le héinne sa chéad bhliain.
13. Ná gabh aon áit le scoláire leat féin. Má deir siad gur mhaith leo labhairt leat faigh áit atá ciúin ach áit ina bhfuil daoine fós ábalta sibh a fheiceáil.
14. Bí sásta meascadh leis na daltaí agus aithne a chur orthu.
15. Bí ag faire amach do dhaltaí le fadhbanna agus cuidigh leo.
16. Ná habair dada graosta nó gránna nó maslach riamh le dalta
17. Bí dearfach faoin nGaeilge.
18. Ná bí searbhasach riamh.
19. Ba cheart daoibh dea-shampla a thabhairt an t-am ar fad.

Cúraimí Cuiditheoirí

Ag cuidiú le spórt

Tá ról difriuil agat mar chuiditheoir spóirt – ní imreoir tú sa chás seo agus tá freagrachtaí ort. Níl tusa amuigh as an rang le bheith as bualadh ciceanna ar an liathróid – tá tú ag cuidiú.

Éist le treoracha an mhúinteora. Tá an dualgas ort breith suas ar obair ranga nó ar obair bhaile ar bith atá caillte agat de bharr cúraimí cuiditheora. Faigh an obair ó chara!

Gléasfaidh siad go cuí don ocáid. Níl cead brógaí sa halla spóirt, níl cead a bheith i do mhaor líne agus d’éadaí scoile a chaitheamh agat.  Má bhíonn tú i mbun oibre taobh amuigh ar an pháirc peile beidh brógaí peile de dhíth ort. Biodh lón libh i gcónaí mar ní fios cén t-am a bheadh sibh críochnaithe. Inseoidh an múinteoir daoibh cén t-ám a chaithfidh sibh a bheith sa rang agus caithfidh sibh bheith poncúil ag pilleadh.

Fágfaidh na cuiditheoirí spóirt an seomra ranga ag an am a leagtar amach. Beidh meas ag Cuiditheoirí Spóirt ar an stóras spóirt agus ar an fhearas atá ann. Cuideoidh sibh ar an bhus chun bruscar a bhailiú nó chun é a scuabadh amach ag deireadh an lae. Má dhéanann tú réiteoireacht ar chluichí bunscoile nó ar léigeanna chéad bhliana bí gléasta in éadaí spóirt na scoile agus bíodh féadóg, peann luaidhe agus cártaí leat

Cúraimí ag cluichí peile

• Cinntigh go bhfuil na geansaithe réidh agus bíodh a fhios agat líon na ngeansaithe atá leat. Cuntas iad!
• Líonfaidh sibh na buidéil uisce.
• Iompróidh sibh an Bosca Garchabhrach amach
• Gheoabhaidh sibh an fearas cuí agus tógfaidh sibh amach é, mar shampla, liathróidí, cóin, bord, feadóg, liosta foirne
• Ullmhóidh sibh an téamh suas don mhúinteoir
• Coinneoidh sibh an taifead cruinn den scór
• Crochfaidh sibh na geansaithe sa seomra feistis
• Feidhmeoidh sibh mar Mhaoir Líne
• Oibreoidh sibh an gléas don chlár scórála sa pháirc peile
• Déanfaidh sibh cinnte de nach bhfuil brógaí peile á chaitheamh sa seomra feistis
• Tabhair ar na himreoirí/scoláirí athrú isteach ina n-éide scoile go gasta
• Bualfaidh sibh leis leis an fhoireann atá ag teacht (cuairteoirí) agus bhéarfaidh sibh treoir dóibh

Cúraimí ag cluichí cispheile (chomh maith le atá thuas do chluichí peile)

• Réiteoidh cuiditheoirí an tábla don chluiche
• Tabharfaidh sibh amach Leabhar na Scór agus líonfaidh sibh amach é.
• Bíodh an clog réidh agaibh
• Bíodh na bínsí agus cathaoireacha san áit cheart agaibh.
• Bíodh na fuinneoga agus soilse i gceart agaibh – ag brath ar choinníollacha an lae
• Déanfaidh sibh cúpán tae don réiteoir idir cluichí

Tar éis cluichí

• Baileoidh sibh na geansaithe ag deireadh cluiche agsu déanfaidh sibh cuntas orthu
• Cuirfidh sibh na geansaithe isteach sa mheaisín níocháin

(15 quick wash do chispheil – Sportswear wash do pheil)

• Aistreoidh sibh na geansaithe ón mheaisín níocháin go dtí an triomadóir
• Fillfidh sibh iad agus cuirfidh sibh ar ais sna malaí iad.
• Scuabfaidh sibh na seomraí feistis amach agus cuirfidh sibh an halla ar ais mar a bhí.
• Tabhair ar na himreoiri na malái spóirt ar ais ar na racaí.

Ag cuidiú le lucht chéad bhliana le hObair Bhaile

Beidh róta ann agus beidh daoine ag teacht amach as an rang deireanach le cuidiú le lucht na chéad bliana lena gcuid obair bhaile. Beidh múinteoir sa seomra fosta. Cad atá le déanamh sa rang seo? Tacú leis an múinteoir.  Níl tú ansin le cur isteach ar an mhúinteoir nó chun deis cainte a bheith agat le do chomhscoláirí ón cheathrú bliain. Cabhraigh leis an múinteoir sna rudaí a iarrann siad oraibh.

Labhair i nGaeilge le lucht na chéad bliana agus mínigh rudaí dóibh go simplí.  Beidh sé doiligh acu ag an tús ach caithfidh siad dul i dtaithí ar an teanga a chloisteáil agus a labhairt iad féin agus beidh tusa ag tabhairt dea-shampla dóibh. Ná déan an obair bhaile don scoláire.  Níl an t-iompar sin ina chuidiú ag éinne.

Is féidir leat:

• Téarmaí a mhíniú
• Cuidiú le litriú
• Ceist a mhíniú i nGaeilge níos simplí
• Cuidiú leo na leabhair chearta a ghlacadh amach
• Cuidiú leo an dialann an leanúint
• Cuidiú leo an mála a shocrú – ‘sé sin na leabhair nach bhfuil de dhíth a chur ar ais sa thaisceadáin ionas nach bhfuil siad á iompar thart i rith an ama

Cad é le déanamh mar Comrádaí le scoláirí chéad bhliana?

Dá mbeadh aon deacracht nó buairt ar an scoláire sa chéad bhliain bheifeá ag súil leis go mbeidís in ann dul i múinín a gcarad agus é a bheith tuisceanach, cuidiúil agus a léiriú go bhfuil meas acu orthu, agus ba chóir go gcuirfidís comhairle chruinn orthu nó rud a thuairisciú más gá.

• Seicéail leis na daltaí sóisearacha an bhfuil siad i gceart.
• Bí cinnte go dtuigeann siad an clár ama – cá bhfuil siad ag dul don iarnóin.
• Freagair a gcuid ceisteanna faoin éide scoile, ceaintín, ábhar srl.
• Cuidigh leo leis an taisceadán.
• An bhfuil a fhios acu cá bhfuil na seomraí ar fad, an ceaintín, an seomra adhmadóireachta, an dtuigeann siad an clár samplála srl?
• An bhfuil a fhios acu cá bhfuil an oifig, cá dtéann siad ag am lóin, cén tOide Ranga atá acu srl?
• An bhfuil siad ag socrú isteach? Coinnigh súil amach do dhaoine atá aonaránach nó atá ag teacht isteach gan aithne acu ar aon scoláirí eile.

Tacaíocht de dhíth!

Beidh daltaí óga ag súil le cuidiú agus le tacaíocht ó chuiditheoirí (comrádaithe). Beidh siad ag brath ort. Ná lig síos iad. Bí cineálta, cairdiúil, fáilteach agus flaithiúil. Ná fan go n-iarrtar cuidiú ort – tá sé níos fearr cuidiú a chur ar fáil má fheictear duit go bhfuil gá leis.

Tá scileanna cumarsáide tábhachtach. Bí cinnte go gcuireann tú do theachtaireacht trasna go soiléir agus go muiníneach. Déanfaidh cuiditheoirí (comrádaithe) gach iarracht daltaí a mhothaíonn imeallaithe nó aonaránaithe a spreagadh chun cairdis nua chothú agus chun iad a tharraingt isteach sa chomhluadar

Scileanna Éisteachta

Sáraíonn scileanna maithe éisteachta an-chuid fadhbanna. Tá scileanna éisteachta fíorthábhachtach mar go dtugann siad deis dúinn rudaí a thuiscint i gceart, conas agus cathain a tharla rud faoi leith agus cuidíonn sé le héifeacht oibre.  Treisíonn scileanna maithe éisteachta caidrimh idir dhaoine freisin.  Tugann sé muinín do dhuine mar go dtuigeann duine rud ina iomláine agus is féidir leis an duine sin cinntí ciallmhara a dhéanamh.  Chomh maith leis sin, má bhíonn scileanna éisteachta maithe ag duine faigheann sé réidh le claontaí agus ní thugann sé réamhbhreithiúnas ar dhaoine.

Tá athrá buntástúil nuair atá tú ag iarraidh na scileanna éisteachta a fheabhsú nó a thabhairt chun cuimhne duit féin go mbeidh tú ábalta gach atá ráite acu leat a athinsint.  Cuireann an teicníc seo breis brú ort éisteacht mar go gcaithfidh tú an méid a dúirt siad a aithris arís.

Eolas Goilliúnach – Cad a dhéanann tú?

Tá sé tábhachtach go gcloíonn tusa agus daltaí eile le cúpla riail chun a chinntiú nach bhfuil aon mhíthuiscintí ann nó nach féidir leo aon rud a chur i do leith. Ná tabhair geallúint in am ar bith go gcoimeádfaidh tú rud a deir siad faoi rún. B’fhéidir go mbeadh rud ráite leat agus go mbeadh ort gníomhú air agus dul chuig múinteoir faoi.  Ní bheadh mórán muiníne ag an duine asat amach anseo má gheallann tú go gcoimeádfaidh tú rún agus ansin pléann tú é le gach duine.

Bí díscréideach.  B’fhéidir go n-inseodh dalta rud duit.  Is rud mór dóibh an scéal a insint duit agus tá sé ag déanamh imní dóibh.  Síleann tú go bhfuil siad amaideach a bheith buartha faoin rud áirithe sin.  Ní chóir duit a bheith ag dul thart ag rá le gach duine i do bhliainghrúpa cé chomh hamaideach is a bhí siad.

D’fhéadfadh duine ó lasmuigh den scoil ceist a chur ort faoi scoláire faoi leith nó imeacht faoi leith.  Abair leis an duine nach bhfuil tú ábalta cuidiú leo ach go bhfuil oifig ansin má tá siad ag iarraidh bualadh le múinteoir.

Cás Bulaíochta – Cad a dhéanann tú?

Má thagann duine chugat agus tá cás bulaíochta á thuairisciú aige, ba chóir duit éisteacht leis ach gan aon tuairimí a léiriú.  Ní bhíonn a fhios agat an bhfuil na fíricí ar fad agat. Ná tabhair geallúint do dhalta go gcoimeádfaidh tú rudaí faoi rún. Abair leis an scoláire go ndearna sé an rud ceart ag teacht chugat.

Ná bí ag dul thart ag plé na rudaí a chuala tú le do chairde. Caithfidh tú an scéal a chur ar aghaidh chuig múinteoir, Príomhoide Tanáisteach nó an Príomhoide.  Is cuma cé chomh beag is atá an eachtra i do thuairim, tá seans go bhfuil sé ag tarlú go rialta ach nach bhfuil a fhios agat faoi.  Tá seans ann go n-iarrfaidh an múinteoir ort na rudaí a dúradh leat a bhreacadh síos dóibh níos déanaí.  Déan iarracht na focail agus an teanga a d’úsáid an scoláire a úsáid agus a athscríobh.